جامعه ی ادبی و انگاره ی دگرگونی و تغییر در عصر مشروطه

به دنبال آشنایی ایرانیان با مدرنیته و ظهور گفتمان نوخواهی و نوگرایی در بین نخبگان فکری- سیاسی جامعه ی ایران در عصر مشروطه، ادبیات نیز پا به عرصه ی تحوّلات سیاسی- اجتماعی جامعه گذاشت و ادبای این دوره نقشی بسزا در تحوّلات عصر مشروطه ایفا کردند، به طوری که تجدّد و نوگرایی تبدیل به مهم ترین مسأله ی ادبیات دوره ی مشروطه شد. موج نوگرایی در آثار ادبی این دوره بازتاب یافت و نویسندگان مشروطه با تجلیل از مفاهیمی چون تجدّد، مدرنیته، تغییر و نوگرایی و نقد باورها و انگاره های سنّتی به صف تجدّد گرایان پیوستند و از هنر خود به عنوان ابزاری برای نقد سنّت و اندیشه های سنّتی و همچنین تبلیغ و دفاع از مدرنیته و انگاره های مدرن و ایجاد تغییرات گسترده در کشور استفاده کردند. این رساله به بررسی چگونگی بازتاب انگاره ی "تغییر" در پاره ای از متون ادبی دوره ی مشروطه پرداخته و ضمن نشان دادن هر گونه میل به تغییر در این متون، از دیدگاه جامعه شناسی ادبیات، ساختارها و نیروهای مقاومت کننده در برابر "تغییر" را معرّفی کرده و بدین ترتیب چگونگی رویارویی جامعه ی ایرانی با پدیده ای به نام مدرنیته ی غربی را مورد بررسی قرار داده است. به نظر می رسد که عواملی چون تفکّر مذهبی جامعه ی ایران، به خطر افتادن منافع متولّیان سنّت، تعقّل ستیزی و آخرت گرایی مفرط جامعه ی ایرانی در دوران قاجار، پدیده ی شوم استعمار و بی اعتمادی جامعه ی ایرانی به غرب، نفرت ایرانیان از نیروهای خارجی و مخالفت با تقلید از کفّار، استبداد، خود برتر بینی ایرانیان در برابر غرب، فقدان طبقه ی متوسّط و ضعف بورژوازی، تقدیر باوری مردم ایران و خو گرفتن انسان ایرانی به تصوّف و اندیشه های صوفیانه، مهم ترین دلایل مخالفت بخش هایی از جامعه ی ایرانی با ورود مدرنیته و انگاره ها و نهادهای مدرن غربی و مقاومت در برابر "تغییر" در دوران مشروطه بوده است.